W najwcześniejszych okresach życia dziecko samo w sposób naturalny ćwiczy sprawność aparatu mowy poprzez takie czynności jak ssanie , żucie itp. Później trening ten jest kontynuowany głównie przez samo mówienie . Gdy jednak czynność mówienia jest zaburzona należy usprawniać pracę aparatu mowy prowadząc intensywną gimnastykę narządów artykulacyjnych . Ćwiczenia takie mają na celu wypracowanie zręcznych i precyzyjnych ruchów języka , warg , podniebienia , a tym samym kształtowanie prawidłowych nawyków artykulacyjnych . Ważne jest , aby ćwiczenia usprawniające narządy mowy prowadzone były ( zwłaszcza w przypadku małych dzieci ) w formie zabawowej , gdyż dziecko jest wtedy bardziej naturalne , spontaniczne i chętniej uczestniczy w zajęciach . Wielu ćwiczeniom można nadawać różne ciekawe , zabawowe nazwy . Zaproponowane zestawy ćwiczeń mogą być wykorzystywane zarówno w profilaktyce zaburzeń mowy jak również przy korygowaniu nieprawidłowości artykulacyjnych , a także dla poprawy wyrazistości i staranności wymowy .
Ćwiczenia warg
- Rozciąganie warg- kąciki ust oddalone od siebie .
- Zbliżanie do siebie warg jak przy głosce "u".
- Cmokanie ustami .
- Nakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie .
- Wprawianie warg w drgania - " Zabawa w motor".
- Zabawa "Dzióbek – uśmiech"- oddalanie i zbliżanie kącików ust na zmianę .
- Masaż warg zębami – górnymi zębami dolnej wargi i odwrotnie.
- Nadymanie policzek i powolne wypuszczanie powietrza.
- Zaciskanie kącików ust i jednoczesne otwieranie i zamykanie środkowej części warg .
- Przesadne naśladowanie odgłosów zwierząt ,przedmiotów.
Ćwiczenia języka
- Oblizywanie warg przy szeroko otwartych ustach .
- Kierowanie języka do kącików ust – "Wahadełko" .
- Dotykanie językiem wargi górnej i dolnej na zmianę przy szeroko otwartych ustach .
- Robienie z języka "Żądła"(język cienki , ruchliwy) i "Łopaty"(język płaski, szeroki).
- Wypychanie językiem policzków.
- Liczenie językiem ząbków górnych i dolnych – buzia szeroko otwarta.
- "Głaskanie" podniebienia czubkiem języka przy szeroko otwartych ustach .
- "Klaskanie" językiem – naśladowanie konika .
- Przytrzymywanie czubka języka na podniebieniu i jednoczesne zamykanie i otwieranie ząbków .
- Śpiewanie sylab – la , la , la , le , le , le , lo , lo ,lo .
- Wydmuchiwanie powietrza na czubek języka włożonego między zaciśnięte wargi.
Ćwiczenia podniebienia
- Naśladowanie ziewania (szczęka dolna nisko opuszczona).
- Wdychanie powietrza przez nos i wydychanie ustami (usta cały czas otwarte).
- Naśladowanie kaszlu (język wysunięty na zewnątrz).
- Chrapanie na wdechu i wydechu .
- Wymawianie przy dość szeroko otwartych ustach głosek "k" oraz "g" w połączeniu z samogłoskami (ka, ko, ke, ak, ok., ek, eko, oko, ga, go, ge itp. ).
- Przysysanie skrawków papieru przez rurkę , a następnie przenoszenie ich .
- Picie gęstych napojów przez cienką rurkę .
- Gra na instrumentach dętych (trąbki, organki).
Ćwiczenia oddechowe Mówienie jest ściśle związane z oddychaniem , dlatego niezmiernie ważne w nabywaniu właściwych nawyków artykulacyjnych są ćwiczenia i zabawy oddechowe .Głównym celem tych ćwiczeń jest wyrobienie u dzieci długiej fazy wydechowej , równomierności wydechu , ekonomicznego zużywania powietrza. Obok celów terapeutycznych stanowią one także element zabawy i relaksu . Gimnastyka oddechowa to także dobre ćwiczenie dla mięśni warg i języka .
- Dmuchanie na płomień świecy.
- Przenoszenie za pomocą rurki fragmentów obrazka – "Układanie kropek biedronki , muchomora".
- Dmuchanie na papierowe ozdoby zawieszone na nitkach .
- "Wypuszczanie powietrza z balonika" – wypowiadanie długiego sssss na jednym wydechu .
- Poruszanie wydmuchiwanym powietrzem lekkich przedmiotów- piłeczek, papierowych łódek , wacików .
- Zawody "Kto dmuchnie dalej" .
- Zdmuchiwanie skrawków papieru przy pomocy rurki .
- Nadmuchiwanie baloników .
- Puszczanie baniek mydlanych .
- "Zabawa w pociąg"(lokomotywa puszcza parę ffff , ffff – sapie puch , puch – gwiżdże uhuu , uhuu ).
- Dmuchanie przez rurkę do szklanki z wodą – robienie bąbelków.
- Liczenie na jednym wydechu.
- Wymawianie na wydechu samogłosek(przedłużanie samogłosek tak długo jak to możliwe – najpierw pojedynczo , potem łączenie w pary).
Ćwiczenia słuchowe Obok sprawnie działających narządów artykulacyjnych istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój mowy jest percepcja słuchowa , zwłaszcza zaś jej składnik słuch mowny (fonematyczny).Ćwiczenia słuchowe rozpoczynamy od najprostszych opartych na słuchu fizjologicznym przechodząc stopniowo do ćwiczeń słuchu fonematycznego .
- Wsłuchiwanie się w ciszę i udzielanie odpowiedzi "Co słyszę"- odróżnianie odgłosów dochodzących z otoczenia .
- Wzajemne rozpoznawanie swoich głosów –"Czyj to głos".
- Granie na prostych instrumentach muzycznych- potem dziecko odgaduje z jakiego instrumentu pochodzi dźwięk ( nie widzi instrumentu).Można wykorzystać nagranie .
- Rozpoznawanie i naśladowanie odgłosów z otoczenia (dźwięków wydawanych przez przedmioty , zwierzęta).
- Wyklaskiwanie , wytupywanie prostych rytmów .
- Rozpoznawanie dźwięków najpierw za pomocą wzroku potem tylko słuchem (uderzanie o szkło, drewno, przelewanie wody, zgniatanie papieru itp.).
- Powtarzanie cyfr według podanej kolejności .
- Wyróżnianie wyrazów w prostych zdaniach (ile wyrazów tyle dziecko rysuje kółeczek , stawia klocków, układa pasków).
- Wydzielanie sylab w wyrazach (wyklaskiwanie sylab , wystukiwanie).
- "Wołanie wyrazów"(przeciąganie sylab)
- Nazywanie ilustracji-dziecko kończy wyraz i wskazuje ilustrację po wypowiedzianej przez logopedę pierwszej sylabie.
- Dzielenie na sylaby łatwych imion.
- Wyszukiwanie ilustracji zaczynającej lub kończącej się taką samą sylabą .
- Wyodrębnianie głosek w prostych wyrazach .
- Wyodrębnianie nagłosowej samogłoski np. O-la, E-la .
- Wydzielanie spółgłosek nagłosowych poprzez przedłużanie nagłosu .
- Wyszukiwanie w otoczeniu przedmiotów rozpoczynających się na daną głoskę.
- Wydzielanie głosek w wygłosie .
- Synteza podanych głosek "Zgadnij co powiedziałam" -początkowo z jednoczesnym wyszukiwaniem przez dziecko odpowiedniego obrazka.
- Domino obrazkowo- głoskowe (układanie obrazków tak , by ostatnia głoska wyrazu była początkową głoską wyrazu następnego).
- Rozróżnianie mowy prawidłowej od nieprawidłowej .
- Ćwiczenia z paronimami np. /koza- kosa/ , /półka- bułka/.
Opracowała : mgr Jadwiga Doniec- logopeda
Bibliografia :
E.Spałek C. Piechowicz - Kułakowska : Jak pomóc dziecku z wadą wymowy, Impuls , Kraków 1996 r. G. Demel : Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola , WSiP , Warszawa 1998 r. K.Kozłowska: Pomagajmy dzieciom z zaburzeniami mowy, Wydawnictwo Pedagogiczne ZPN, Kielce 1996r . |